Skoro svaki računarski uređaj treba RAM. Pogledajte svoj omiljeni uređaj (npr. pametni telefoni, tableti, desktopi, laptopi, grafički kalkulatori, HDTV, ručni sistemi za igre, itd.) i trebali biste pronaći neke informacije o RAM-u. Iako sav RAM u osnovi služi istoj svrsi, postoji nekoliko različitih tipova koji se danas uobičajeno koriste:
- Statička RAM (SRAM)
- Dynamic RAM (DRAM)
- Sinhroni dinamički RAM (SDRAM)
- Sinhroni dinamički RAM s jednom brzinom podataka (SDR SDRAM)
- Sinhroni dinamički RAM s dvostrukom brzinom podataka (DDR SDRAM, DDR2, DDR3, DDR4)
- Sinhroni dinamički RAM s dvostrukom brzinom podataka (GDDR SDRAM, GDDR2, GDDR3, GDDR4, GDDR5)
- Flash memorija
Šta je RAM?
RAM je skraćenica od Random Access Memory, i daje računarima virtuelni prostor potreban za upravljanje informacijama i rješavanje problema u ovom trenutku. O njemu možete razmišljati kao o papiru za višekratnu upotrebu na kojem biste pisali bilješke, brojeve ili crteže olovkom. Ako vam ponestane prostora na papiru, zarađujete više brisanjem onoga što vam više nije potrebno; RAM se ponaša slično kada mu treba više prostora za rad s privremenim informacijama (tj. pokretanje softvera/programa). Veći komadi papira omogućavaju vam da nažvrljate više (i većih) ideja u isto vrijeme prije nego što ih morate izbrisati; više RAM-a unutar računara ima sličan efekat.
RAM dolazi u različitim oblicima (tj. način na koji se fizički povezuje sa računarskim sistemima ili povezuje sa njima), kapacitete (mjereno u MB ili GB), brzine (mjerene u MHz ili GHz) i arhitekturu. Ove i druge aspekte važno je uzeti u obzir prilikom nadogradnje sistema sa RAM-om, jer računarski sistemi (npr. hardver, matične ploče) moraju da se pridržavaju strogih smernica za kompatibilnost. Na primjer:
- Računari starije generacije vjerovatno neće prihvatiti novije vrste RAM tehnologije
- Memorija laptopa neće stati u desktope (i obrnuto)
- RAM nije uvijek kompatibilan unatrag
- Sistem općenito ne može miješati i upariti različite tipove/generacije RAM-a zajedno
Statička RAM (SRAM)
- Vrijeme na tržištu: 1990-te do danas
- Popularni proizvodi koji koriste SRAM: Digitalni fotoaparati, ruteri, štampači, LCD ekrani
Jedan od dva osnovna tipa memorije (drugi je DRAM), SRAM zahteva konstantan protok energije da bi funkcionisao. Zbog neprekidnog napajanja, SRAM ne treba da se 'osvježava' da bi zapamtio podatke koji se pohranjuju. Zbog toga se SRAM naziva „statičkim“– nije potrebna nikakva promjena ili radnja (npr. osvježavanje) da bi podaci ostali netaknuti. Međutim, SRAM je nestabilna memorija, što znači da se svi podaci koji su bili pohranjeni gube nakon prekida napajanja.
Prednosti korištenja SRAM-a (u odnosu na DRAM) su niža potrošnja energije i veće brzine pristupa. Nedostaci korištenja SRAM-a (u odnosu na DRAM) su manji memorijski kapaciteti i veći troškovi proizvodnje. Zbog ovih karakteristika, SRAM se obično koristi u:
- CPU keš memorija (npr. L1, L2, L3)
- Međuspremnik hard diska/keš
- Digitalno-analogni pretvarači (DAC) na video karticama
Dynamic RAM (DRAM)
- Vrijeme na tržištu: 1970-ih do sredine 1990-ih
- Popularni proizvodi koji koriste DRAM: Konzole za video igre, mrežni hardver
Jedan od dva osnovna tipa memorije (drugi je SRAM), DRAM zahtijeva periodično 'osvježavanje' napajanja da bi funkcionirao. Kondenzatori koji pohranjuju podatke u DRAM postupno prazne energiju; nema energije znači da se podaci gube. Zbog toga se DRAM naziva „dinamičkim” – potrebna je stalna promjena ili radnja (npr. osvježavanje) kako bi podaci ostali netaknuti. DRAM je takođe nestabilna memorija, što znači da se svi pohranjeni podaci gube kada se napajanje prekine.
Prednosti korištenja DRAM-a (u odnosu na SRAM) su niži troškovi proizvodnje i veći memorijski kapaciteti. Nedostaci korištenja DRAM-a (u odnosu na SRAM) su sporije pristupne brzine i veća potrošnja energije. Zbog ovih karakteristika, DRAM se obično koristi u:
- Sistemska memorija
- Video grafička memorija
Devedesetih godina prošlog veka razvijena je dinamička RAM memorija proširenih podataka (EDO DRAM), praćena njenom evolucijom, Burst EDO RAM (BEDO DRAM). Ovi tipovi memorije su bili privlačni zbog povećanih performansi/efikasnosti uz niže troškove. Međutim, razvojem SDRAM-a ova tehnologija je postala zastarjela.
Sinhroni dinamički RAM (SDRAM)
- Vrijeme na tržištu: 1993. do danas
- Popularni proizvodi koji koriste SDRAM: Računarska memorija, konzole za video igre
SDRAM je klasifikacija DRAM-a koja radi sinkronizirano sa CPU taktom, što znači da čeka signal takta prije nego odgovori na unos podataka (npr. korisnički interfejs). Nasuprot tome, DRAM je asinhrona, što znači da odmah reaguje na unos podataka. Ali prednost sinhronog rada je u tome što CPU može paralelno obraditi instrukcije koje se preklapaju, što je također poznato kao 'pipelining' - mogućnost primanja (čitanja) nove instrukcije prije nego što se prethodna instrukcija u potpunosti riješi (upisuje).
Iako usmjeravanje ne utječe na vrijeme potrebno za obradu instrukcija, dozvoljava da se više instrukcija završi istovremeno. Obrada jedne instrukcije čitanja i jedne instrukcije pisanja po ciklusu takta rezultira većim ukupnim CPU prijenosom/performansama. SDRAM podržava cjevovod zbog načina na koji je njegova memorija podijeljena u zasebne banke, što je dovelo do njegove široko rasprostranjene preferencije u odnosu na osnovni DRAM.
Sinhroni dinamički RAM s jednom brzinom podataka (SDR SDRAM)
- Vrijeme na tržištu: 1993. do danas
- Popularni proizvodi koji koriste SDR SDRAM: Računarska memorija, konzole za video igre
SDR SDRAM je prošireni izraz za SDRAM - te dvije vrste su jedna te ista, ali se najčešće nazivaju samo SDRAM. 'Jedna brzina podataka' pokazuje kako memorija obrađuje jednu instrukciju čitanja i jednu instrukciju pisanja po taktu. Ovo označavanje pomaže u razjašnjavanju poređenja između SDR SDRAM-a i DDR SDRAM-a:
DDR SDRAM je u suštini razvoj druge generacije SDR SDRAM-a
Sinhroni dinamički RAM s dvostrukom brzinom podataka (DDR SDRAM)
- Vrijeme na tržištu: 2000 do danas
- Popularni proizvodi koji koriste DDR SDRAM: Memorija računara
DDR SDRAM radi kao SDR SDRAM, samo dvostruko brže. DDR SDRAM je sposoban obraditi dvije instrukcije za čitanje i dvije instrukcije za pisanje po ciklusu takta (otuda i 'dvostruko'). Iako slična funkcija, DDR SDRAM ima fizičke razlike (184 pina i jedan urez na konektoru) u odnosu na SDR SDRAM (168 pinova i dva ureza na konektoru). DDR SDRAM takođe radi na nižem standardnom naponu (2,5 V sa 3,3 V), sprečavajući kompatibilnost sa SDR SDRAM-om.
- DDR2 SDRAM je evolutivna nadogradnja na DDR SDRAM. Iako je i dalje dvostruka brzina podataka (obrada dvije instrukcije za čitanje i dvije instrukcije za pisanje po ciklusu takta), DDR2 SDRAM je brži jer može raditi pri većim brzinama takta. Standardni (ne overclockani) DDR memorijski moduli dostižu maksimalni radni takt od 200 MHz, dok standardni DDR2 memorijski moduli dostižu najviše 533 MHz. DDR2 SDRAM radi na nižem naponu (1,8 V) sa više pinova (240), što sprečava kompatibilnost unatrag.
- DDR3 SDRAM poboljšava performanse u odnosu na DDR2 SDRAM kroz naprednu obradu signala (pouzdanost), veći kapacitet memorije, manju potrošnju energije (1,5 V) i veće standardne brzine takta (do 800 Mhz). Iako DDR3 SDRAM dijeli isti broj pinova kao DDR2 SDRAM (240), svi ostali aspekti sprječavaju kompatibilnost unatrag.
- DDR4 SDRAM poboljšava performanse u odnosu na DDR3 SDRAM kroz napredniju obradu signala (pouzdanost), još veći kapacitet memorije, još manju potrošnju energije (1,2 V) i veće standardne brzine takta (do 1600 Mhz). DDR4 SDRAM koristi 288-pinsku konfiguraciju, koja takođe sprečava kompatibilnost unatrag.
Sinhroni dinamički RAM s dvostrukom brzinom podataka (GDDR SDRAM)
- Vrijeme na tržištu: 2003. do danas
- Popularni proizvodi koji koriste GDDR SDRAM: Video grafičke kartice, neki tableti
GDDR SDRAM je vrsta DDR SDRAM memorije koja je posebno dizajnirana za prikazivanje video grafike, obično u kombinaciji s namjenskim GPU-om (jedinicom za grafičku obradu) na video kartici. Poznato je da moderne PC igre pomjeraju okvire sa nevjerovatno realističnim okruženjem visoke definicije, često zahtijevajući velike sistemske specifikacije i najbolji hardver za video karticu da bi se igrali (posebno kada se koriste ekrani visoke rezolucije od 720p ili 1080p).
Slično DDR SDRAM-u, GDDR SDRAM ima svoju evolutivnu liniju (poboljšanje performansi i smanjenje potrošnje energije): GDDR2 SDRAM, GDDR3 SDRAM, GDDR4 SDRAM i GDDR5 SDRAM
Uprkos tome što dijeli vrlo slične karakteristike sa DDR SDRAM-om, GDDR SDRAM nije potpuno isti. Postoje značajne razlike u načinu na koji GDDR SDRAM radi, posebno u pogledu toga kako se širina pojasa preferira u odnosu na kašnjenje. Očekuje se da će GDDR SDRAM obraditi ogromne količine podataka (propusnost), ali ne nužno najbržim brzinama (latencija); zamislite autoput sa 16 traka postavljen na 55 MPH. Komparativno, očekuje se da će DDR SDRAM imati malo kašnjenje da odmah odgovori na CPU; zamislite autoput s 2 trake postavljen na 85 MPH.
Flash memorija
- Vrijeme na tržištu: 1984 do danas
- Popularni proizvodi koji koriste flash memoriju: Digitalni fotoaparati, pametni telefoni/tableti, ručni sistemi za igranje/igračke
Flash memorija je vrsta nepromjenjivog medija za pohranu koji zadržava sve podatke nakon prekida napajanja. Uprkos nazivu, fleš memorija je po obliku i radu (tj. skladištenje i prenos podataka) bliža solid-state drajvovima od gore pomenutih tipova RAM-a. Flash memorija se najčešće koristi u:
- USB fleš diskovi
- Štampači
- Prenosivi medijski plejeri
- Memorijske kartice
- Mala elektronika/igračke
Često postavljana pitanja
- Postoji li najbolji tip RAM-a? Ne postoji, jer različite vrste RAM-a često imaju veoma različite aplikacije. Ali za korisnika kućnog računara, danas je najbolja opcija DDR4.
- Šta je najbrže: DDR2. DDR3. ili DDR4? Svaka generacija RAM-a se poboljšava u odnosu na prethodnu, donoseći veće brzine i veću širinu pojasa. Najbrža RAM memorija u kontekstu kućnog računarstva je lako DDR4.
